Văn hóa là nền tảng tinh thần của xã hội, là sức mạnh nội sinh, vừa là mục tiêu vừa là động lực thúc đẩy sự phát triển kinh tế - xã hội. Nhận thức được vị trí, vai trò của văn hóa đối với sự phát triển của tỉnh, thực hiện Nghị quyết số 03-NQ/TW, ngày 16/7/1998 Hội nghị Trung ương 5 khóa VIII “về xây dựng và phát triển nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc”; Nghị quyết số 33-NQ/TW, ngày 9/6/2014, Hội nghị Trung ương 9 khoá XI “về xây dựng và phát triển văn hóa, con người Việt Nam đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững đất nước”. Tỉnh Lào Cai đã có nhiều cách làm sáng tạo và đạt được nhiều kết quả nổi bật trong xây dựng và phát triển văn hóa, con người Lào Cai, từng bước hiện thực hóa khát vọng đưa Lào Cai trở thành tỉnh phát triển của cả nước.

Những sáng tạo và kết quả nổi bật của tỉnh Lào Cai trong xây dựng, phát triển văn hóa

Các nhiệm kỳ Đại hội, Ban chấp hành Đảng bộ tỉnh đều ban hành các đề án, nghị quyết về phát triển thiết chế văn hóa, bảo tồn và phát huy bản sắc văn hóa các dân tộc để tập trung chỉ đạo. Ban Chấp hành Đảng bộ tỉnh khóa XIV đã ban hành Chương trình số 201-CTr/TU thực hiện Nghị quyết số 33-NQ/TW về xây dựng và phát triển văn hóa, con người Việt Nam đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững đất nước, với 5 nhóm nhiệm vụ, 4 nhóm giải pháp. Nghị quyết Đại hội XV của Đảng bộ tỉnh đề ra nhiệm vụ giai đoạn 2015-2020: "Phát triển con người Lào Cai toàn diện, giàu bản sắc văn hóa từng dân tộc; nâng cao trí tuệ, năng lực sáng tạo, trách nhiệm xã hội, nghĩa vụ công dân, ý thức tuân thủ pháp luật". Nhằm cụ thể hóa Nghị quyết số 33 và 4 chương trình của Ban Chấp hành Đảng bộ tỉnh Lào Cai khóa XV, Tỉnh ủy Lào Cai đã ban hành 6/19 đề án trọng tâm, bố trí nguồn lực thực hiện về lĩnh vực văn hóa và các lĩnh vực khác có liên quan trực tiếp đến xây dựng, phát triển văn hóa, con người đáp ứng yêu cầu phát triển của tỉnh trong giai đoạn 2016 – 2020, như: Đề án phát triển du lịch tỉnh Lào Cai; Đề án đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục- đào tạo, phát triển nguồn nhân lực, trọng tâm là đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao; Đề án phát triển y tế, chăm sóc và nâng cao sức khỏe nhân dân; Đề án phát triển văn hóa, thể thao tỉnh Lào Cai; Đề án phát triển khoa học và công nghệ; Đề án tiếp tục đổi mới công tác tư tưởng chính trị, tuyên truyền vận động. Ban Thường vụ Tỉnh uỷ Lào Cai khoá XVI vừa mới ban hành Nghị quyết số 09-NQ/TU ngày 27/8/2021 về “Xây dựng và phát triển văn hóa, con người Lào Cai đáp ứng yêu cầu hội nhập và phát triển bền vững”; UBND tỉnh ban hành Đề án về phát triển văn học, nghệ thuật giai đoạn 2021 – 2025.

Các cấp ủy, chính quyền và cả hệ thống chính trị tích cực triển khai các nội dung, giải pháp giáo dục, phát huy sức mạnh của toàn dân xây dựng con người trong thời kỳ mới phát triển toàn diện, hình thành nên sắc thái người Lào Cai, vừa mang đặc trưng văn hóa Việt Nam vừa thấm đậm nét riêng của Lào Cai, đó là: Đoàn kết, yêu quê hương đất nước và khát vọng vươn lên. Đây là truyền thống tốt đẹp của Lào Cai ngày càng được bồi đắp và phát huy.

Khát vọng vươn lên là hệ quả của truyền thống yêu nước, đoàn kết, trở thành ý thức tự giác của mỗi người dân Lào Cai. Khát vọng vươn lên thể hiện rất rõ trong ý chí quyết tâm đưa tỉnh sớm thoát khỏi một tỉnh nghèo, trở thành tỉnh phát triển của cả nước trong tương lai gần là động lực để mỗi người thành công trong học tập, công tác và lao động sản xuất; không cam chịu nghèo nàn và lạc hậu, quyết tâm làm chủ bản thân, tham gia hội nhập và phát triển. Đức tính và tinh thần đoàn kết, yêu quê hương đất nước và khát vọng vươn lên ở mỗi con người, tập thể và cộng đồng các dân tộc Lào Cai được củng cố và phát triển là cơ sở quan trọng để Lào Cai phát triển nhanh và bền vững. 

Xuất phát từ những đặc điểm văn hóa cơ bản, để xây dựng và phát triển văn hóa, con người Lào Cai một cách toàn diện, đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững của tỉnh, Tỉnh ủy, UBND tỉnh đã chỉ đạo triển khai thực hiện đồng bộ các lĩnh vực: Giáo dục - đào tạo; khoa học -  công nghệ; y tế; dân số - gia đình; văn hóa, văn nghệ, thể dục - thể thao; giảm nghèo bền vững; phòng, chống các tệ nạn xã hội… Xác định xây dựng môi trường văn hóa là cơ sở để hình thành con người mới mang sắc thái Lào Cai, 10 năm qua (2011-2020) vấn đề xây dựng môi trường văn hóa lành mạnh đã được các cấp ủy đảng, chính quyền địa phương đặc biệt quan tâm, coi đó là nhiệm vụ thường xuyên. Phong trào "Toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa" được triển khai gắn liền với việc cụ thể hóa và thực hiện các chính sách lớn của tỉnh Lào Cai. Khi triển khai, các địa phương đều tiến hành khảo sát, điều tra, phân loại các khu vực để có cách làm, giải pháp khác nhau cho phù hợp. Các phong trào xây dựng gia đình văn hóa, khu dân cư văn hóa, cơ quan, đơn vị, trường học văn hóa; xây dựng nếp sống văn minh, môi trường văn hóa lành mạnh đi vào thực tiễn đời sống xã hội được các cấp, các ngành tập trung triển khai thực hiện, có sức lan tỏa rộng khắp. Trong xây dựng gia đình văn hóa, tỉnh Lào Cai chú trọng giải quyết những vấn đề nổi cộm và cấp bách về xây dựng gia đình ở vùng cao như: hôn nhân cận huyết thống, tảo hôn, bất bình đẳng giới, phụ nữ đi khỏi địa phương, chăm sóc, giáo dục trẻ em. Tỉnh uỷ Lào Cai ban hành Chỉ thị số 33-CT/TU ngày 30/10/2017 về tăng cường sự lãnh đạo của Đảng với cấp ủy, chính quyền các cấp trong công tác phòng, chống tảo hôn và hôn nhân cận huyết thống trong vùng đồng bào dân tộc thiểu số trên địa bàn tỉnh Lào Cai.

Gắn triển khai hiệu quả phong trào xây dựng gia đình văn hóa với triển khai các phong trào xây dựng làng, bản, tổ dân phố. Tỉnh chủ trương cho xây dựng các câu lạc bộ tuyên truyền, mô hình mẫu, hương ước, quy ước; lập ra các hội đồng người có uy tín trong cộng đồng,... để tuyên truyền triển khai thực hiện. Nhiều mô hình làng văn hoá đặc thù được xây dựng như mô hình làng văn hoá du lịch ở Bắc Hà, Sa Pa; làng văn hoá vùng đặc biệt khó khăn ở Bát Xát, Bảo Yên; làng văn hoá sức khoẻ ở Si Ma Cai, Mường Khương… đã có tác động tích cực tới phát triển đời sống văn hoá, kinh tế - xã hội của Nhân dân vùng nông thôn. Việc thực hiện nếp sống văn minh trong việc cưới, tang, lễ hội gắn với xây dựng nông thôn mới và đô thị văn minh được Nhân dân đồng lòng hưởng ứng và huy động sự vào cuộc của cả hệ thống chính trị. Nhờ đó, đời sống kinh tế- xã hội của người dân có nhiều chuyển biến, nếp sống văn hoá trở thành thói quen trong sinh hoạt hằng ngày của người dân.

Chương trình “Biến di sản thành tài sản”, "Mỗi cộng đồng, mỗi dân tộc, mỗi vùng có một loại đặc sản trở thành hàng hóa" trở thành thương hiệu của Lào Cai trong bảo tồn và phát huy bản sắc văn hóa các dân tộc, góp phần tạo nguồn lực phát triển du lịch gắn với xây dựng nông thôn mới và giảm nghèo bền vững; đồng thời, khơi dậy lòng tự hào dân tộc về văn hóa truyền thống, tôn vinh các giá trị văn hóa tốt đẹp, khích lệ sáng tạo giá trị văn hóa mới, tiến bộ, xóa bỏ những tập tục lạc hậu. Hoạt động ngoại giao văn hóa được triển khai với nhiều hình thức phong phú, nổi bật như phối hợp tổ chức giải đua xe đạp quốc tế “Một đường đua hai quốc gia”, “Giải Marathon vượt núi Việt Nam”, Giao lưu “Ánh trăng Hồng Hà”... góp phần gắn kết ngoại giao văn hóa với ngoại giao chính trị và ngoại giao kinh tế, đồng thời khẳng định sự chủ động hội nhập, xây dựng văn hóa dân tộc bằng sức mạnh, bản lĩnh, cốt cách của văn hóa, con người Lào Cai.

Lào Cai chú trọng xây dựng không gian di sản văn hoá, dựa trên lợi thế khai thác thế mạnh di sản văn hóa, danh lam thắng cảnh để xây dựng thành các, điểm đến du lịch độc đáo, đặc sắc của địa phương. Đến năm 2021, toàn tỉnh có 37 di sản văn hóa phi vật thể quốc gia, 2 di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại; 50 di tích danh thắng cấp quốc gia và cấp tỉnh, 1 bảo vật quốc gia. Nhiều di tích, danh thắng, lễ hội dân gian đã phát huy hiệu quả trở thành sản phẩm du lịch tâm linh nổi tiếng, trở thành sản phẩm du lịch độc đáo, hấp dẫn du khách. Các loại hình sản phẩm du lịch mới của địa phương từ tài sản văn hóa có tính hấp dẫn, chân thực trên nền tảng gìn giữ văn hóa truyền thống. Công tác bảo tồn phục dựng lại nguyên bản các lễ hội đặc sắc, mang tính đại diện, tiêu biểu của cộng đồng được chú trọng, phục vụ nhu cầu sinh hoạt văn hóa tinh thần của người dân và du khánh. Đến nay, đã có gần 20 lễ hội đặc sắc của 13 dân tộc, tiêu biểu như: Mông, Dao, Tày, Nùng, Giáy, La Chí, Hà Nhì… được khôi phục, bảo tồn. Đó là hội Gầu Tào (Say sán), lễ Cúng rừng của người Mông; Tết nhảy (Pút tồng) của người Dao đỏ ở Tả Phìn, Tết năm mới của người Dao tuyển, Lễ cúng rừng (Khoi kìm) của người Dao đỏ; Hội rước nước, Hội chơi hang của người Tày ở huyện Văn Bàn; … Nhiều lễ hội tiêu biểu đã được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đưa vào Danh mục di sản văn hóa phi vật thể quốc gia. Một số lễ hội có quy mô vùng, quốc gia như lễ hội Gầu Tào của người Mông ở Mường Khương, lễ hội đền Thượng, đền Bảo Hà, đền Cô Tân An thu hút hàng vạn lượt khách tham dự.

Nhiệm vụ, giải pháp xây dựng, phát triển văn hóa, con người Lào Cai thời gian tới

 Trên quan điểm “Xây dựng và phát triển văn hóa, con người là nền tảng tinh thần vững chắc, là nguồn lực và sức mạnh nội sinh quan trọng để phát triển kinh tế - xã hội bền vững của tỉnh Lào Cai”, thời gian tới, tới tỉnh Lào Cai xác định tập trung thực hiện một số nhiệm vụ và giải pháp trọng tâm sau:

Một là, xây dựng con người Lào Cai phát triển toàn diện, có nếp sống văn hóa, văn minh, hiện đại gắn với hội nhập, giữ gìn bản sắc, truyền thống văn hóa; mang đậm nét đặc trưng của con người vùng đất biên cương Tổ quốc: “Đoàn kết – Yêu nước – Kỷ cương – Văn minh – Hiếu khách”. Tạo môi trường và điều kiện thuận lợi để xây dựng con người, nhất là thế hệ trẻ phát triển toàn diện về nhân cách, đạo đức, trí tuệ, thể chất, năng lực sáng tạo, trách nhiệm xã hội, ý thức tuân thủ pháp luật,... Kiên quyết đấu tranh loại trừ các sản phẩm văn hoá độc hại, các hành vi tiêu cực, cơ hội, vi phạm pháp luật, truyền bá tư tưởng sai trái, lối sống thực dụng, trái thuần phong mỹ tục của dân tộc, ảnh hưởng xấu đến xây dựng và phát triển văn hoá, con người Việt Nam. Nâng cao thể lực, tầm vóc con người Lào Cai gắn giáo dục thể chất với giáo dục tri thức, đạo đức, kỹ năng sống, khuyến khích tinh thần hiếu học, đáp ứng yêu cầu sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Phấn đấu số người tham gia luyện thể dục thể thao thường xuyên đến năm 2025 đạt tỷ lệ trên 37,5% và năm 2030 đạt tỷ lệ trên 40% dân số của toàn tỉnh; số gia đình luyện tập thể dục thể thao đến năm 2025 đạt tỷ lệ trên 23% và năm 2030 đạt tỷ lệ trên 30% số hộ gia đình trong toàn tỉnh.

Hai là, tạo lập môi trường, nếp sống văn hóa văn minh, hiện đại, giàu bản sắc hướng đến phát triển toàn diện con người Lào Cai; tuyên truyền, vận động Nhân dân tích cực tham gia xây dựng gia đình no ấm, tiến bộ, hạnh phúc, văn minh. Phấn đấu đến năm 2030 tỷ lệ hộ gia đình được công nhận và giữ vững danh hiệu “Gia đình văn hóa” đạt trên 88%. Đẩy mạnh các giải pháp xây dựng môi trường văn hóa lành mạnh trong nhà trường. Đến năm 2025 có 100% trường học đạt danh hiệu “đơn vị đạt chuẩn văn hóa”; lựa chọn một số loại hình nghệ thuật dân gian truyền thống của các dân tộc Lào Cai bảo đảm phù hợp vào giảng dạy, phổ biến trong các trường phổ thông; tỷ lệ thanh niên trong độ tuổi đạt trình độ giáo dục phổ thông và tương đương là 80%. Xây dựng đời sống văn hóa ở địa bàn dân cư, cơ quan, đơn vị, doanh nghiệp đoàn kết, dân chủ, văn minh, đạt chuẩn thực chất về văn hóa với trên 80% thôn, tổ dân phố được công nhận và giữ vững danh hiệu “Khu dân cư văn hóa” vào năm 2025 và trên 85% năm 2030.

Ba là, xây dựng văn hóa trong chính trị, văn hóa trong kinh tế. Tiếp tục chỉ đạo, tổ chức thực hiện có hiệu quả công tác xây dựng, chỉnh đốn Đảng, bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng. Coi trọng xây dựng văn hóa trong Đảng, trong bộ máy Nhà nước. Đẩy mạnh việc học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh. Chú trọng yếu tố văn hóa và con người trong phát triển kinh tế; đẩy mạnh xây dựng văn hóa doanh nghiệp, doanh nhân, tinh thần khởi nghiệp; tạo điều kiện môi trường để có đội ngũ doanh nhân giỏi, kinh doanh đúng pháp luật, có trách nhiệm cho cộng đồng, xã hội. Xây dựng môi trường văn hóa kinh doanh lành mạnh, hội nhập; khuyến khích doanh nghiệp xây dựng và phát triển các thương hiệu sản phẩm có uy tín, chất lượng, mang đặc trưng văn hóa, con người Lào Cai. 

Bốn là, nâng cao chất lượng, hiệu quả hoạt động văn hóa; phát huy giá trị tốt đẹp trong văn hóa tín ngưỡng, tôn giáo. Phát huy giá trị di sản văn hóa gắn với phát triển kinh tế, du lịch bền vững ở các địa phương. Chú trọng triển khai các chương trình bảo tồn, phục dựng lễ hội dân gian truyền thống; các di sản văn hóa phi vật thể quốc gia, di sản đại diện của nhân loại... Đến năm 2025 tỷ lệ di tích văn hóa lịch sử cấp quốc gia được tu bổ, phục hồi đạt trên 75%, di tích cấp tỉnh được tu bổ, phục hồi đạt trên 80%. Tiếp tục đổi mới phương thức, chất lượng hoạt động của Hội Văn học Nghệ thuật tỉnh, các chi hội chuyên ngành và các đơn vị văn hóa, văn nghệ quần chúng theo hướng chuyên nghiệp. Khuyến khích hoạt động tôn giáo gắn bó với quê hương, hướng thiện, nhân đạo, nhân văn, tiến bộ. Xây dựng khối đại đoàn kết các dân tộc, tôn giáo, đoàn kết giữa người theo các tôn giáo và người không theo các tôn giáo, củng cố truyền thống đoàn kết gắn bó chung tay thực hiện có hiệu quả phong trào thi đua yêu nước, các nhiệm vụ chính trị của địa phương, các hoạt động xã hội, các cuộc vận động trên địa bàn tỉnh.

Năm là, từng bước tạo dựng, hình thành sản phẩm văn hóa đặc trưng Lào Cai; phát triển công nghiệp văn hóa đi đối với xây dựng, hoàn thiện thị trường văn hóa. Xây dựng thị trường sản phẩm văn hóa, dịch vụ gắn với định hướng giá trị văn hóa. Tổ chức thực hiện có hiệu quả Chiến lược phát triển các ngành công nghiệp văn hóa Việt Nam trên địa bàn tỉnh Lào Cai. Đẩy mạnh chuyển đổi số trong lĩnh vực văn hóa. Khuyến khích, tạo điều kiện thuận lợi cho cá nhân và doanh nghiệp đầu tư vào hoạt động sáng tạo văn hóa, đầu tư cơ sở vật chất, kỹ thuật, công nghệ tiên tiến để sản xuất các sản phẩm và dịch vụ văn hóa; thực thi các quy định pháp luật về quyền tác giả và các quyền liên quan.

Sáu là, tập trung nguồn lực đầu tư cho các lĩnh vực hoạt động văn hóa; củng cố, kiện toàn tổ chức bộ máy, nâng cao chất lượng đội ngũ cán bộ quản lý và hoạt động trên lĩnh vực văn hóa, văn nghệ. Huy động và sử dụng hiệu quả các nguồn lực đầu tư xây dựng và phát triển văn hóa, con người phù hợp, tương xứng với đầu tư phát triển kinh tế - xã hội. Hoàn thiện cơ chế, chính sách phù hợp để thu hút doanh nghiệp, doanh nhân đầu tư vào lĩnh vực văn hóa, thể thao, du lịch theo quy hoạch được phê duyệt. Chú trọng phát triển nguồn nhân lực, nhất là nguồn nhân lực chất lượng cao về văn hóa, văn nghệ của tỉnh. Coi trọng công tác quy hoạch, đào tạo, bồi dưỡng đội ngũ cán bộ lãnh đạo quản lý, đồng thời tôn vinh, khen thưởng văn nghệ sĩ có nhiều đóng góp cho sự phát triển văn hóa, nghệ thuật của tỉnh.

Bảy là, nâng cao hiệu lực và tăng cường sự quản lý của Nhà nước về xây dựng và phát triển văn hóa, con người Lào Cai. Tiếp tục rà soát, kiện toàn, hoàn thiện tổ chức bộ máy, chức năng, nhiệm vụ các cơ quan tham mưu, thực hiện công tác văn hóa, văn nghệ từ tỉnh đến cơ sở bảo đảm khoa học, tinh gọn, hoạt động hiệu lực, hiệu quả. Nâng cao năng lực quản lý Nhà nước, nhất là trên lĩnh vực văn hóa nghệ thuật, thông tin truyền thông. Thực hiện tốt công tác quy hoạch phát triển các lĩnh vực văn hóa gắn với thực hiện các nhiệm vụ chính trị, phát triển kinh tế - xã hội. Tăng cường công tác chỉ đạo, định hướng, cung cấp thông tin báo chí; phát huy hiệu quả các kênh thông tin đại chúng, thông tin cơ sở. Đổi mới nội dung, hình thức tuyên truyền; ưu tiên các giải pháp tuyên truyền nhằm tiếp cận nhanh, hiệu quả đối với người dân ở khu vực biên giới, vùng cao, vùng đồng bào dân tộc thiểu số, vùng có điều kiện kinh tế - xã hội khó khăn. Đến năm 2030 phấn đấu có 100% huyện, thị xã, thành phố có đủ 3 thiết chế văn hóa: Nhà văn hóa, thư viện, sân vận động.

Tám là, tăng cường sự lãnh đạo của Đảng và hệ thống chính trị. Xác định đây là nhiệm vụ quan trọng, thường xuyên của cấp ủy, tổ chức đảng, chính quyền, Mặt trận Tổ quốc và tổ chức chính trị - xã hội các cấp, trong đó sự lãnh đạo, chỉ đạo, vào cuộc của người đứng đầu đóng vai trò quan trọng. Chú trọng xây dựng gương người tốt, việc tốt, điển hình tiên tiến, mô hình mới, cách làm hay, sáng tạo để nhân rộng và tạo sức lan tỏa trong xã hội với phương châm chủ đạo “lấy cái đẹp dẹp cái xấu”, “lấy tích cực đẩy lùi tiêu cực”. Tuyên truyền về xây dựng và phát triển văn hóa, con người gắn với việc học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh, phong trào “Toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hoá” và xây dựng nông thôn mới, đô thị văn minh.

Chín là, tiếp tục chủ động hội nhập quốc tế về văn hóa; hợp tác và quảng bá bản sắc văn hóa, con người Lào Cai. Tăng cường hoạt động giao lưu, trao đổi, giới thiệu, quảng bá tác phẩm văn học, nghệ thuật tiêu biểu về đất và người Lào Cai; các sản phẩm đặc trưng, biểu trưng văn hóa, sản phẩm làng nghề thủ công truyền thống của Lào Cai. Mở rộng, nâng cao chất lượng hoạt động giao lưu nghệ thuật, hội thảo, triển lãm, trao đổi ấn phẩm văn hóa, chia sẻ kinh nghiệm trong chỉ đạo, quản lý, xây dựng chính sách về văn hóa, con người giữa Lào Cai với các địa phương trong cả nước và với các nước, vùng lãnh thổ, các tổ chức quốc tế.